7. Sınıf Denetleyici ve Düzenleyici Sistem

7. Sınıf Denetleyici ve Düzenleyici Sistem
DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMİMİZ
Geçen yıl öğrendiğimiz canlıların ortak özelliklerinden biri de uyartıları algılamak ve cevap vermek idi.

Vücudumuz kendi bünyesinde ve dış ortamdan gelen uyartıları, denetleyici ve düzenleyici sistemimiz tarafından algılanmakta ve uygun düzenleme için ilgili organ ve sistemleri harekete geçirmektedir.

Uyarı: Uyartıların algılanması duyu organlarımızın, uyartıların taşınması ise denetleyici ve düzenleyici sistemimizin görevidir.

Denetleyici ve düzenleyici sistemimiz sinir sistemi ve iç salgı bezlerinden oluşur. Bu iki sistem sayesinde diğer tüm sistemlerin çalışması kontrol edilir ve uyartılara göre vücudun koordinasyonu sağlanır.

A.SİNİR SİSTEMİ

Sinir sistemimiz uyartıların taşınması, değerlendirilmesi ve gerekli cevabın ilgili sistemlere götürülmesini sağlar.

Sinir sistemimizin özel hücreleri nöronlardır. Nöronların büyük bir kısmı beynimizi oluşturur. Kalan kısımları ise omurilik ve vücudumuza yayılan sinir ağlarıdır.

Bir insana sinir sistemi temelde iki kısımdan meydana gelir. Merkezi sinir sistemi ve bu sistemden vücuda yayılan tüm sinirlerin yer aldığı çevresel sinir sistemi. Merkezi sinir sistemin beyin,beyincik,omurilik soğanı,omurilikten oluşur. Bütün sistemlerde merkez daha önemli olduğu gibi sinir sistemimizin de merkezi kısmı önemlidir. Kafatası ve omurga gibi kemikler içerisinde korunmuştur.

1) Merkezi Sinir Sistemi

• Beyin
• Beyincik
• Omurilik soğanı
• Omurilik

2) Çevresel Sinir Sistemi

1) Merkezi Sinir Sistemi:
Çevreden gelen uyartıların değerlendirilip, cevapların oluştuğu sistemdir. Merkezi sinir sistemi beyin, beyincik, omurilik soğanı, omurilikten oluşur. Beyin,beyincik ve omurilik soğanı ise omurga içinde bulunur.

a.Beyin:
Merkezi sinir sistemimizin en önemli kısmıdır. Kafatasımız içinde korunan beynimiz iki yarım küreden oluşur.

Beynimiz, girintili ve çıkıntılarla yüzeyi genişlemiş bir organdır.bilim insanları girintili-çıkıntı oranının zeka ile ilgili olduğunu düşünmektedirler.insan beyninin ağırlığı yaklaşık olarak 1500 gramdır.

Beyinin başlıca görevleri şunlardır:
* Hafıza,zekâ ve öğrenme merkezidir.
* Tüm duyularımızın kontrol merkezidir.
* Kan basıncını ve vücut sıcaklığını ayarlar.
* Sistemlerin ve organların çalışmasını sağlar.
* Acıkma,susama ve uyku gibi olayları düzenler.

b.Beyincik:
Beynin arka kısmında omurilik soğanının üstünde yer alır.vücudumuzun hareket ve denge merkezidir. Kulakta bulunan yarım daire kanallarıyla birlikte dengeyi sağlar.

* Bir kuşun beyinciği çıkarıldığında uçamadığı gözlenmiştir.
* Alkol,beyinciği etkisine aldığında sarhoş insalar dengelerini kaybeder.
* Beyincik gelişimini tamamlayamayan bebekler yürüyemezler.

c.Omurilik Soğanı:
Beyin altında omuriliğin hemen üzerinde yer alır. Omurilik soğanı hayat düğümü olarak değerlendirilebilir. Bir insanın omurilik soğanının zedelenmesi ani ölümlere sebep olur.

* Omurilik soğanında solunum,dolaşım,boşaltım ve sistemlerinin koordinasyonu sağlanır. Ayrıca bu olayların refleksleri düzenlenir (Yutma,hapşırma,çiğneme,öksürme gibi). turkeyarena.net
* Omurilik soğanı beyin ile omurilik arasında uyartıların iletilmesini de sağlar.

d.Omurilik:
Omurilik kanalı içinde omurilik soğanından başlayıp kuyruk sokumuna kadar uzanan ince uzun silindir şekilli yapıdır.

Omurilik vücut organlarından gelen uyartılar beyne iletir. Beyinden gelen cevapları ise vücut organlarına aktarır. Omurilikliğimiz reflekslerin kontrol merkezidir. Ayrıca alışkanlık haline gelen faaliyetleri de düzenler. Mesela yazı yazmak, araba kullanmak,yüzmek gibi. Bu olaylarda hata olması durumunda beyin devreye girer ve bu hatayı düzeltir.

REFLEKS NEDİR?

Vücudumuzun dışarıdan gelen ışık,ses gibi uyarılara verdiği ani ve hızlı bir şekilde gerçekleşen istemsiz tepkimelerdir. Refleks vücudumuzun kendisini korumasın sağlar.

Elimiz sıcak bir cisme değdiğinde hemen çekeriz. Vücut sıcaklığımız biraz yükselince terlemeye başlarız. Bu tür refleksler doğuştan gelen reflekslerdir.bebeğin emme hareketi, gözbebeğinin yüksek ışıkta küçülmesi gibi refleksler de bu tür reflekslere örnektir.

Limon görünce ağzımızın sulanması,araba kullanma, dans etmek gibi refleksler sonradan kazanılır. Bu hareketler önce beyin yardımıyla öğrenilir,tekrarlandığında refleks haline gelir.

2) Çevresel Sinir Sistemi:

Beyin ve omurilikten çıkan ve tüm vücuda yayılan sinirler çevresel sinir sistemini oluşturur.

Bu sinirle vücudun diğer organlarının beyin ve omurilikle iletişimini sağlar.

UYARI: Sinir sistemimiz, vücudumuzu ağ gibi saran nöron adı verilen sinir hüclerinden meydana gelmiştir. Vücudumuzda milyonlarca nöron bulunur.

Sinir hücrelerindeki dentrit denilen küçük uzantılar uyartıyı alır. Hücre gövdesi değerlendirme yapar akson denilen uzantı ise uyartıyı bir sonraki hücreye taşır. Bazı sinir hücrelerinin aksonları üzerinde miyelin kılıf denilen bir yapı bulunur. Bu yapı, tıpkı elektrik kablolarının çevresindeki plastikten yapılmış yalıtım malzemesi gibidir.

Sinirsel İletişim Nasıl Gerçekleşir?
1) Duyu organlarımız tarafından alınan vücut içi veya vücut dışı biyolojik etkiler uyarı olarak adlandırılır.
2) Duyu organlarının aldığı uyarılar sinir hücrelerinde değişime neden olur. Bu değişim uyartı mesajı olarak adlandırılır. turkeyarena.net
3) Uyarı mesajı sinir hücreleri ile beyindeki duyu merkezine taşınır ve orada değerlendirilir.
4) Uyartı mesajı beyindeki duyu merkezinde değerlendirilir.
5) Bu cevap sinir aracılığı ile ilgili organlara taşınır.
B.İÇ SALGI BEZLERİ

Bir korku filmi izlerken vücudunuzda ne gibi değişiklikler hissediyorsunuz? Kalp atışının arttığını, soluk alış verişinin hızlandığını, gözbebeklerinin genişlediğini fark ettiniz mi?

Yaşamımız süresince vücudumuzda gerçekleşen bu değişikliklerin nedeni sinir sistemimizle birlikte iç salgı bezlerimizdir.

İnsanda iç salgı bezleri:
- Hipofiz bezi
- Tiroit bezi
- Böbreküstü bezleri
- Pankreas
- Eşeysel bez (bayanlarda)
- Eşeysel bez (erkeklerde)

Canlı vücudunda enzimlerin çalışmasını sağlayan ve metabolizmayı düzenleyen özel kimyasal maddelere hormon denir.

Hormonlar iç salgı bezlerimiz tarafından salgılanır ve kan yolu ile ilgili organlarda denetleme ve düzenleme görevi yapar.

İç salgı bezleri sinir sisteminin kontrolünde çalışır. Bazen sinir istemini de etkileyebilir.

Hormonların etkilediği özel doku ve organlar vardır. Biz bu organlara hedef organ adını veririz. Kimi hormonlar sadece bir organı etkilerken bazı hormonlar birden fazla organı hatta tüm hücrelerimizi etkileyebilir.

UYARI: Hormonların görevlerini yavaş ama uzun süreli gerçekleştirirken, sinirsel iletişim hızlı ama kısa sürelidir.

Hormonlar sayesinde;
- İç denge sağlanır.
- Büyüme ve gelişme olayları düzenlenir.
- Üreme olayları denetlenir.

Hormonlar normal olarak kanda çok az miktarda bulunur. Eğer bu miktarın altında veya üstünde olursa organizma bazı anormallikler ortaya çıkar.

Bir insanda; hormon salgılayan bezin zedelenmesi, hormonun normalden daha fazla veya daha az salgılanması, hedef organ rahatsızlıklarına sebep olabilir.

Vücudumuzdaki iç salgı bezleri şunlardır:
- Hipofiz bezi
- Tiroit bezi
- Böbreküstü bezleri
- Pankreas
- Eşeysel bezler

Hipofiz bezi; beyinde bulunan nohut büyüklüğünde bir iç salgı bezidir. Çeşitli hormonlar salgılar. Böylece tüm iç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve düzenler. Salgılarından biri de büyüme hormonudur. Bu hormon büyüme döneminde fazla salgılanırsa devlik, az salgılanırsa cücelik ortaya çıkar. Hipofiz aynı zamanda beynin bir parçasıdır. Bu nedenle iç salgı bezleri ve sinir sistemi arasındaki uyumu sağlar.

UYARI: Yumurtalıklar; ürettikleri hormonlarla ergenlik döneminde dişiye özgü özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar. Dişide üretme olaylarını düzenler.

UYARI:
Testisler; ürettikleri hormonlarla ergenlik döneminde erkeğe özgü özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar. Erkekte üreme olaylarını düzenler. Eşeysel bezlerin salgılanması üreme sisteminde sağlık sorunlarına yol açar.

Tiroit bezi; soluk borusunun önünde, gırtlağın altında, elinizle yoklayarak bulabileceğiniz

bir iç salgı bezidir. Büyüme, gelişme ve vücuttaki tüm kimyasal olayların düzenlenmesinde rol oynayan tiroksin hormonunu salgılar. Tiroksin salgısı için vücudumuza yeteri kadar iyot almamız gerekir. Vücut yeteri kadar iyot alamadığı zaman tiroit bezi büyür. Sonuçta guatr denilen hastalık ortaya çıkar.

Böbrek bezi; böbreklerin üzerinde bulunan iki adet salgı bezidir. Kalp atışını ve solunumu hızlandıran adrenalin hormonu salgılar. Aşırı salgılanması durumunda kan basıncı artar. Kalp atışları hızlanır, kan şekeri yükselir,damarlar geişler ve gözbebeği büyür. turkeyarena.net

Sindirim sisteminde ince bağırsağa gönderdiği salgılarıyla öğrendiğimiz pankreas, aynı zamanda bir iç salgı bezidir. Kanla hücreler arasındaki şeker alışverişini sağlamak için insülin ve glukagon hormonunu salgılar. İnsülin hormonu yükselen kan şekerini düşürürken,glukagon hormonu düşen kan şekerini yükseltir. Bu bezin çalışmasındaki düzensizlikler şeker hastalığına neden olur.

İÇ SALGI: SALGILANDIĞI HORMON
HİPOFİZ BEZİ: Büyüme hormonu
TİROİT BEZİ: Tiroksin
BÖBREKÜSTÜ BEZLERİ: Adrenalin
PANKREAS: insülin, Glukagon
TESTİSLER: Eşeysel hormon
YUMURTALIKLAR: Eşeysel hormon